سرنوشت آبجوی «اسکول» پس از انقلاب چه شد؟ / روایتی جالب از تولید «ماءالشعیر» به‌جای «آبجو»

صنایع تولیدکننده‌ی نوشابه‌های الکلی از جمله واحدهای صنعتی بودند که در آستانه‌ی پیروزی انقلاب آماج حمله‌ی انقلابیون قرار گرفتند. در بحبوحه‌ی انقلاب چندین کامیون حامل آبجو به آتش کشیده شد، و مردم خشمگین شیشه‌های بسیاری از مشروب‌فروشی‌ها را با سنگ و چوب پایین آوردند.

یکی از کارخانه‌های معروف تولید نوشیدنی‌های الکلی در آن برهه کارخانه‌ی «شمس» بود که اتفاقا به‌تازگی ۲۰۰ میلیون تومان صرف خرید ماشین‌آلات و هزینه‌ی سایر تاسیساتش شده بود و در جریان یک آتش‌سوزی ناشی از حمله‌ی مردم از بین رفت.

کارخانجات استحصال انگور رضاییه – پاکدیس هم یکی دیگر از کارخانه‌های تولید مشروبات الکلی بود که پس از انقلاب از کار بازایستاد و بسیاری کارخانه‌ی دیگر که به همین سرنوشت دچار شدند.

به طور کلی پس از پیروزی انقلاب بیش از ۲۴ واحد صنعتی عضو اتحادیه‌ی تولیدکنندگان نوشابه‌های الکلی در نتیجه‌ی قانون منع صرف مشروبات الکلی تعطیل شدند.

اما پرسش این‌ است که پس از انقلاب بر سر این واحدهای صنعتی چه آمد؟ بر سر هزاران نفر از کارکنان و کارگران‌شان؟

حدود ده ماه پس از پیروزی انقلاب خبرنگار روزنامه‌ی «بامداد امروز» به منظور یافتن پاسخ همین پرسش به سراغ یکی از این واحدها رفت که اتفاقا کارش را پس از انقلاب به نوع دیگری آغاز کرده بود. او با دکتر مهرداد صمدی مدیرعامل کارخانجات اسکول به گفت‌وگو نشست. در ادامه صحبت‌های صمدی را به نقل از «بامداد امروز» به تاریخ چهارشنبه ۲۳ آبان ۵۸ می‌خوانید:

قسمت اعظم کارخانجات عضو اتحادیه‌ی تولیدکنندگان نوشابه‌های الکلی در شهرستان‌ها قرار داشتند که به علت ماهیت فعالیت خود اکثرا تعطیل هستند و کارخانجات «اسکول» نیز از جمله همین واحدها بود که ماه‌ها فعالیتی نداشت. به عنوان مثال همان‌طوری که اشاره کردید کارخانجات «شمس» که اندکی پیش از انقلاب به‌تازگی اجازه‌ی توسعه گرفته و ماشین‌آلات جدیدی وارد کرده بود کاملا در آتش‌سوزی از بین رفت و فعالیت کارخانجات مشابه نیز به هر تقدیر متوقف شد؛ اما در این میان برخی از این واحدها کوشیدند با تجدیدنظر در نوع محصولاتی که تولید می‌کنند حداقل از عاطل ماندن کلیه‌ی سرمایه و ماشین‌آلات کارخانه‌های مذکور جلوگیری کنند. به عنوان مثال به قرار اطلاع قسمت کوچکی از کارخانجات «پاکدیس» به تولید آب‌میوه مشغول می‌باشد ولی قسمت الکل‌کشی آن تعطیل است. دو کارخانه‌ی سابق تولیدکننده‌ی نوشابه‌های الکلی در اصطلک واقع در جاده‌ی آبعلی به تولید الکل طبی اشتغال دارند و کارخانه‌ی اسکول و «استار آبجو» بدون الکل تولید می‌کنند. اما اکثر واحدهای تولیدکننده‌ی نوشابه‌های الکلی در حال حاضر تعطیل هستند و فعالیتی ندارند.

فقط الکل طبی

مصرف ماهیانه‌ی الکل طبی در کشور رقمی در حدود ۳۰۰ هزار بطری است و موجودی کارخانه‌های بزرگ تولیدکننده‌ی نوشابه‌های الکلی که در حال حاضر هیچ‌گونه فعالیتی ندارند و فقط به فروش الکل خود اکتفا می‌کند حدود ۲.۵ میلیون بطری است و دو کارخانه‌ی واقع در اصطلک با خرید موجودی کارخانجات بزرگ ماهانه حدود ۷۰ هزار بطری الکل طبی تولید می‌کنند که به دو صورت عرضه می‌شود: نخست الکل بدون مالیات که برای مصارف پزشکی و طبی در بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و نظایر آن‌ها از قرار هر بطر ۵۰ ریال فروخته می‌شود و دوم مراکزی که فاقد معافیت مالیاتی هستند و همین مقدار را در بطری‌های باندرول دراز قرار هر شیشه ۲۵۰ ریال خریداری می‌کنند اما هرگاه ذخایر الکل کارخانه‌های موجود به پایان برسد کشور با کمبود الکل طبی روبه‌رو خواهد شد و برای مقابله با این کمبود باید از هم‌اکنون تدابیر لازم اتخاذ شود.

با ماءالشعیر همه کارگران را به سر کار برگرداندیم

پس از انقلاب و در فروردین‌ماه سال جاری این کارخانه نیز تعطیل شد و از ۲۵۰ نفر کارگران شاغل قسمتی از آنان داوطلبانه بازخرید شدند و عده‌ای دیگر شخصا پیشنهاد کردند تا زمانی که تکلیف کارخانه روشن نشده است ماهانه ۲۵۰۰ تومان دریافت دارند. حال اگر به ترتیبی فعالیت کارخانه از سر گرفته شد به سر کار بازگردند و اگر کارخانه برای همیشه تعطیل شد آن‌گاه حساب قطعی خود را تصفیه کنند که موافقت کردیم اما خوشبختانه در خردادماه امسال با تجدیدنظر در نوع محصول و شروع عرضه‌ی آبجو بدون الکل «ماءالشعیر» که برخلاف تصور بسیاری از مردم، یک نوشابه‌ی سنتی جنوب کشور است و نه یک فرآورده‌ی غربی، همه‌ی آنان را مجددا برای اشتغال مجدد فراخواندیم.

تولید آبجوی بدون الکل این کارخانه داستانی شنیدنی دارد و مرهون بانوی مسنی از کرمان است. داستان از این قرار است که در جریان تکاپو برای تولید محصولی دیگر به جای آبجوهای سابق از وجود نوعی نوشابه‌ی سنتی در کرمان آگاه شدیم که با روش‌های محلی و با استفاده از عناب تولید می‌شود و برای اطلاع از کیفیت این محصول با یک بانوی سال‌خورده‌ی کرمانی که در این زمینه تجربه‌ای وافر داشت تماس گرفتیم و از وی خواستیم در تهران و در محل کارخانه به تولید نوشابه‌ی مذکور که به زبان محلی «ماشعیر» خوانده می‌شد و ما نام «ماءالشعیر» را بر آن گذاشتیم اقدام کند.

هنگامی که بانوی مذکور دعوت کارخانه را پذیرفت و به تهران آمد مانند سبزی شب عید، شروع به سبز کردن جو کرد، آن را پوست کند، بود داد، در بدنه‌ی سماور عمل آورد و با استفاده از عناب و سایر ترکیبات ضروری «ماشعیر» را تحویل داد اما تولید این نوشابه در سطح وسیع مشکلاتی به همراه داشت زیرا به عنوان مثال محتاج سالانه هزار تن عناب بودیم که این مقدار در سطح صنعتی وجود ندارد به همین جهت عناب را تبدیل به گل رازک کردیم. سماور بانوی سال‌خورده‌ی کرمانی به ماشین‌های عظیم پخت تبدیل شد و برای تولید صنعتی در مقیاس وسیع ۱۰ درصد هم از انگلیس‌ها کمک گرفتیم اما بدون این تغییرات ناچیز، ۹۰ درصد فرمول ماءالشعیر همان فرمول سنتی است که در کتاب‌های قدیمی ایرانی نیز به عنوان یک جوشانده‌ی طبی از آن یاد شده است.

تولید مجدد ما با این نوشابه آغاز شد اما پس از مدتی که از آغاز تولید می‌گذشت به دلایلی که هنوز بر خود ما نیز روشن نیست از ادامه‌ی کار ما جلوگیری کردند و این در حالی بود که یکی دیگر ازمحصولات کارخانه‌ به نام «مالتا» آماده‌ی عرضه به بازار بود که آن هم نوشابه‌ای غیرالکلی و انرژی‌زاست که با استفاده از مالت تهیه می‌شود مع‌هذا پس از مدتی وزارت صنایع و معادن و کمیته‌ی مرکزی با تولید مجدد محصول اول مذکور موافقت کردند و کارشناسانی از موسسه‌ی استاندارد همواره بر جریان تولید نظارت خواهند داشت.

این کارخانه در سال ۱۳۴۹ تاسیس شد و پیش از انقلاب با حداکثر ظرفیت یعنی روزانه ۲۰۰ هزار بطری آبجو کار می‌کرد و در همین موقع برای گسترش ظرفیت تولیدی قراردادهایی جهت خرید ماشین‌آلاتی به ارزش ۲۴۰ میلیون تومان با کشورهای آلمان، سوئیس و انگلیس منعقد کردیم اما اجرای قرارداد با اوج انقلاب ایران مواجه شد و طبعا لغو گردید که در لغو این قراردادها وزارت امور خارجه کمک موثری به عمل آورد و سرانجام طرف‌های قرارداد با دریافت ۲۰ درصد اصل قرارداد، آن را لغو کردند و البته حدود ۳۰ میلیون تومان در این میان از بابت پرداخت خسارت به کارخانه تحمیل شد.

تولید ماءالشعیر با روزانه ۳۰ هزار بطری آغاز می‌شود اما باید حداقل ۶۰ هزار بطری در روز به فروش برود تا فقط حقوق پرسنل و کارگران و کارکنان کارخانه تامین شود و حداقل باید روزانه ۱۰۰ هزار بطر از این محصول فروخته شود تا کلیه‌ی هزینه‌ها از جمله حقوق کارکنان، مواد اولیه و هزینه‌های دیگر تامین گردد اما ما خوشحالیم با همین تولید محدود می‌توانیم کارخانه را سر پا نگاه داریم و از تعطیل آن جلوگیری کنیم و در عین حال امیدواریم با اتخاذ تدابیر لازم و انجام کمک‌های لازم از سوی دولت، کارخانجات دیگری که در این زمینه فعالیت داشتند و اینک تعطیل هستند فعالیت‌های خود را آغاز کنند تا ضمن بهره‌برداری دوباره از سرمایه‌هایی که راکد مانده است موجبات اشتغال هزاران نفر کارکنان بیکار این بخش در تولید محصولات غیرالکلی فراهم شود.