«پسته» قربانی یک باور سنتی شد

آلمان یکی از بزرگ‌ترین مصرف کننده پسته ایران است و از کل صادرات ۳۴ میلیون یورویی پسته ایران به اروپا در ۳ ماهه نخست سال ۲۰۲۴ میلادی، ۷۱ درصد برابر با ۲۴.۳ میلیون یورو به آلمان بوده است.

بنا بر آمارها، ایران سالانه بین ۲۸۰ تا ۳۰۰ هزار تن پسته تر تولید می‌کند که این عدد برای آمریکا در سال‌های پر بار به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسد. امسال که سال کم بار این کشور به شمار می‌رود میزان تولید ۷۰۰ هزار تن بوده است.

پس از برگشت بار صادراتی پسته از سوی اتحادیه اروپا، با تلاش و همکاری بخش خصوصی و وزارت جهاد کشاورزی ممنوعیت کلی ورود پسته ایران به اروپا از دستور کار اتحادیه اروپا خارج شد.

پسته چگونه به قارچ آفلاتوکسین مبتلا می‌شود

چگونه پسته به قارچ آفلاتوکسین آلوده می‌شود. حمید زارعین یکی از کارشناسان حوزه کشاورزی در پاسخ به این پرسش که آیا آلودگی محصولات از جمله پسته به آفلاتوکسین به هنگام تولید است یا نگهداری در انبار به خبرنگار مهر گفت: خطر آلودگی به قارچ آفلاتوکسین هم هنگام تولید وجود دارد و هم پس از چیدن محصول و نگهداری آن. یعنی هم در باغ ممکن است ایجاد شود و هم در جریان ضبط و فرآوری محصولی مانند پسته.

وی افزود: این قارچ از تماس پسته با محیط آلوده ایجاد می‌شود. هنگامی که یک درخت خوب هرس نمی‌شود و شاخه‌های درخت روی زمین قرار می‌گیرد، محصول درخت پسته در تماس با خاک مرطوب بوده و امکان به وجود آمدن این قارچ (آفلاتوکسین) روی پسته قابل پیش بینی است.

وی ادامه داد: در ضبط و فرآوری نیز اگر هنگام خشک کردن پسته، خوب عمل نشود و محصول زیاد مرطوب بماند دوباره امکان رشد قارچ آفلاتوکسین وجود دارد. بنابراین امکان آلوده شدن پسته به سم آفلاتوکسین هم در باغداری و هم هنگام ضبط و خشک کردن آن وجود دارد.

یک باور قدیمی در تولید پسته

این کارشناس حوزه باغی در پاسخ به این پرسش که چرا باغداران مرحله هرس را درست انجام نمی‌دهند، گفت: باغدارهای صنعتی و آنهایی که در سطح وسیع کشت می‌کنند این مسئله را رعایت می‌کنند؛ اما درخت پسته بیشتر محصول را در سرشاخه‌ها و شاخه‌های پایینی دارد. ۸۰ درصد پسته در شاخه‌های پایینی رشد می‌کند.

وی ادامه داد: در باغستان‌های پسته استان‌های جنوبی در قدیم یک باوری بین باغداران وجود داشت که هنوز هم بین باغداران سنتی وجود دارد، آنها معتقدند درخت را نباید هرس کرد و باید اجازه داد باغ مانند جنگل شود زیرا هر چقدر تعداد شاخه‌های پایین و روی زمین بیشتر باشد محصول بیشتری برداشت می‌شود؛ البته درست هم است. گاهی در این باغ‌ها کارگر برای چیدن پسته ناچار است روی زمین بنشیند یا دراز بکشد و محصول را بچیند.

وی اظهار کرد: هنگام هرس شاخه‌ها بریده می‌شود در عمل میزان تولید نصف می‌شود؛ ضمن اینکه معمولاً برای باغدار این مسئله خیلی اهمیت ندارد که محصول تولیدی دارای آفلاتوکسین است یا خیر. دنبال تولید محصول بیشتر و فروش آن است؛ خریدار هم به شرط داشتن یا نداشتن آفلاتوکسین پسته را از وی نمی‌خرد. وزن و ظاهر محصول بررسی و پول پرداخت می‌شود.

زارعین گفت: سازوکاری وجود ندارد که محصول تولیدی باغدار، چقدر از سلامت برخوردار است. اگر این موضوع پیگیری شود باغدار هم به این سو می‌رود که در تولید باید محصول سالم کشت و برداشت شود.

سختگیری‌های اعمال شده از حرف تا عمل

این فعال بخش کشاورزی در واکنش به برگشت محموله پسته صادراتی گفت: در حوزه صادرات، شرکت‌های صادرکننده تجربه کافی دارند اما اینکه چه امری منجر به این شده که محصول، خارج از استانداردهای اروپا صادر شود نیاز به توضیح نهادهای متولی دارد.

وی تصریح کرد: در صادرات تاییدیه‌های سازمان استاندارد، سازمان غذا و دارو و… نیاز است که با حساسیت زیادی همراه است زیرا چند سال قبل، تحریم پسته ایران تجربه شده بود؛ لذا برای تست عدم آلوده بودن پسته به قارچ آفلاتوکسین سختگیری زیادی می‌شود.

وی در پاسخ به این پرسش که ممکن است باری بدون آزمایش صادر شود، گفت: خیر. نهادهای مختلفی سلامت محصولات را برای صادرات تأیید می‌کنند. اگر محصولی می‌رود و برگشت می‌شود مشکل سهل انگاری صادرکننده یا حتی باغدار و کشاورز نیست مشکل از نهادهای متولی است و اینکه نهادهای نظارتی باید کنترل می‌کردند.

وی افزود: ضمناً نمی‌توان گفت ۱۰۰ درصد پسته‌های تولیدی عاری از قارچ آفلاتوکسین هستند همان طور که تمام محصولات نیز آلوده به این قارچ نیستند.

هفته گذشته وزیر جهاد کشاورزی در دیداری که با سفیر مجارستان داشت، از کمیسیون بهداشت و کشاورزی اتحادیه اروپا دعوت کرد تا از باغات پسته و کارخانجات بسته‌بندی ایران بازدید داشته باشند.

در ادامه زارعین درباره نحوه نگهداری پس از برداشت محصول و احتمال آلودگی پسته در این مرحله، توضیح داد: در سال‌های گذشته ترمینال‌های ضبط پسته خیلی ابتدای بوده و سنتی کار می‌کردند در نتیجه احتمال آلودگی به آفلاتوکسین بیشتر بود؛ اما امروز که ترمینال‌ها مجهز شده و با کمک فناوری‌های جدید خدمات دهی می‌کنند بعید است این قارچ شیوع پیدا کند یا قابل کنترل نباشد.

زارعین در پایان گفت: آفلاتوکسین عارضه‌ای است که به بارهای مجاور هم قابل سرایت است و پسته‌های سالم را نیز آلوده می‌کند. ضرورت دارد در بحث تولید محصولات باغی با کیفیت و سالم مجریان بخش کشاورزی اطلاع رسانی بیشتری داشته باشند.

یکی از مشکلات ایران دخالت حوزه‌های مختلف در یکدیگر است. به عنوان مثال در امر صادرات، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار ایران عنوان کرد که به خودروساز اجازه صادرات خشکبار داده می‌شود تا از محل ارز آن خودرو چینی وارد کند، اما با ورود آن‌ها به این بازار کیفیت و اعتبار ایران کاهش یافته است.

وی گفت، عموماً محصولات از سوی آنها فله‌ای خریداری و به کشورهایی مانند چین صادر می‌شود.

سطح زیر کشت بالا و تولید پایین

در ایران از ۳ میلیون هکتار باغات کشور، ۶۷۰ هزار هکتار باغات پسته است، این محصول از مهمترین محصولات باغی است که در برخی سال‌ها تا ۱.۵ میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور داشته است.

بخش اعظمی از پسته در استان جنوبی یعنی کرمان تولید می‌شود. همچنین به گفته معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، ایران به لحاظ سطح زیر کشت پسته در دنیا رتبه نخست را دارد، اما در تولید جایگاه دوم جهانی را کسب کرده است.

این فاصله در تولید با توجه به مساحت زیر کشت بسیار زیاد است که از پایین بودن بهره‌وری در کشاورزی ایران حکایت می‌کند.