35 هزار میلیارد تومان یارانه سوخت هواپیما به جیب چه کسی می‌رود؟

 اگر هزینه فرصت از دست رفته صادرات انواع فرآورده‌های نفتی معادل یارانه پنهان انرژی در نظر گرفته شود، یکی از انتقادات جدی وارد بر نظام توزیع یارانه انرژی، مربوط به توزیع ناعادلانه آن بین دهک‌های مختلف جامعه است، بدین صورت که اقشار ثروتمند به دلیل مصرف بالاتر سوخت ارزان، یارانه بیشتری از اقشار کم‌درآمد دریافت می‌کنند.

به عنوان مثال، طبق آمار کنفرانس بهینه‌سازی انرژی ایران، در قیمت فعلی بنزین، دهک دهم درآمدی حدود 17.5 برابر دهک اول از یارانه سهم دارد که نشان‌دهنده توزیع ناعادلانه یارانه بنزین است اما تعبیه تعرفه‌گذاری پلکانی در گاز و برق باعث شده، سهم دهک دهم از یارانه گاز و برق نسبت به دهک اول 2.7 و 3.4 برابر باشد.

هر چند اختلاف نظرها و مناقشاتی درباره چگونگی برقراری عدالت در توزیع یارانه بنزین، گاز و برق وجود دارد اما به نظر می‌رسد کارشناسان درباره مسئله مصرف سوخت هواپیما و توزیع غیرعادلانه یارانه آن بین شرکت‌های هواپیمایی و اقشار پردرآمد، اتفاق نظر داشته باشند.

اختصاص یارانه سوخت هواپیما برای حمل و نقل اقشار پردرآمد

طبق گزارش مرکز آمار در بین خانوارهای ایرانی فقط حدود 0.06 درصد از خانوارها از هواپیما استفاده می‌کنند و هزینه سفر هوایی در سبد هزینه‌های آنها وجود دارد. تصویر 1، سهم هر دهک از تعداد خانواده‌های پرواز کرده را نشان می‌‎دهد. همانطور که می‌بینید سهم سه دهک بالا نسبت به سایر دهک‌ها قابل توجه است.  

تصویر 1

تصویر 2، نمودار نسبت هزینه پرواز هر دهک درآمدی به تمامی هزینه‌های پرواز خانوارها در سال 1401 را نشان می‌دهد. مقایسه دو تصویر 1 و 2 نشان می‌دهد که تعداد پروازها و در نتیجه سهم هزینه‌های پرواز سه دهک بالا بیشتر از سایر دهک‌هاست و حدود 85 درصد از کل هزینه‌ها را شامل می‌شود.

تصویر 2

به بیان دیگر از بین 0.06 درصد از خانوارها (که از هواپیما استفاده می‌کنند) 85 درصد از آنها در سه دهک بالای درآمدی قرار دارند. در نتیجه توجیهی وجود ندارد که دولت هزینه فرصت یا یارانه پنهان سوخت هواپیما را برای قشر معدودی از دهک‌های بالا اختصاص دهد. البته بخش از این یارانه انرژی در جیب شرکت‌های هواپیمایی می‌رود که آن هم توجیهی ندارد.

35 هزار میلیارد تومان یارانه بی‌هدف

حال سوال اساسی این است که مبلغ یارانه پنهان سوخت هواپیما چقدر است؟ در حال حاضر قیمت سوخت هوایی عرضه شده به تمامی پروازهای شرکت‌های داخلی برابر با 600 تومان به ازای هر لیتر است اما طبق صورت مالی شرکت‌های پالایشی این سوخت با قیمت 22 هزار تومان بر لیتر فروخته می‌شود. به بیان دیگر یارانه اعطایی به ازای هر لیتر 21 هزار 400 تومان است.

جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس درباره آخرین وضعیت قیمت‌گذاری سوخت جت عنوان کرد: هم اکنون روزانه 4 تا 5 میلیون لیتر از این سوخت تولید و مصرف می‌شود. امسال قیمت سوخت هواپیما نیز هیچ گونه افزایش قیمتی نخواهد داشت.

طبق آمارنامه مصرف فرآوره‌های نفتی انرژی‌زا، به طور میانگین روزانه حدود 4 الی 4.5 میلیون لیتر سوخت جت در هواپیماهای مسافری مصرف می‌شود که معادل سالانه رقم 1.65 میلیارد لیتر است.

در نتیجه با یک حساب سرانگشتی، دولت سالانه حدود 35 هزار میلیارد تومان، هزینه فرصت صادرات سوخت هواپیما را به هوای حمایت از اقشار پردرآمد و به کام شرکت‌های هواپیما پرداخت می‌کند. طبیعی است که با افزایش نرخ ارز این هزینه فرصت نیز افزایش خواهد یافت و دولت از این چرخه معیوب قیمت‌گذاری سوخت هواپیما آسیب بیشتری خواهد دید.